Bülent İtimat yazdı: Şansölye Scholz nasıl bir siyasi performans sergiliyor?

İşte Bülent İnanç’ın “Şansölye Scholz nasıl bir siyasi performans sergiliyor?” başlıklı yazısı:

2021 yılının aralık ayında Angela Merkel’den vazifesi devralan Olaf Scholz’un şansölyeliği üzerine Almanya kamuoyunda ağır tartışmalar cereyan etti. Bunun temel nedenlerinden biri de vazifesi teslim aldıktan sonra Ukrayna’da baş gösteren memleketler arası krize karşı gösterdiği yahut gösteremediği performanstı. Öncelikle belirtmek gerekir ki, Scholz, İkinci Dünya Savaşından sonra 1949 yılında tekrar kurulan Federal Almanya Cumhuriyeti’nin dokuzuncu şansölyesi unvanını taşımaktadır. Scholz öncesi misyon yapmış sekiz şansölyeden yedisi (Georg Kiesinger (1966-69)’i hariç tutarsak) Almanya, Avrupa ve daha genel itibariyle dünya siyasetinde iz bırakarak vazifelerini tamamlamışlardır. Örneğin, Şansölye Konrad Adenauer (1949-63) savaş sonrasında Federal Almanya’yı yine inşa ederek dış siyasette Almanya’nın bugüne kadar devam eden dış siyaset koordinatlarını belirlemiştir. Üç temel sacayağına sahip bu koordinatlardan birincisi Almanya’nın artık İngiltere ve Fransa üzere iki başat Avrupa devleti ile İkinci Dünya Savaşı’na neden olan rekabetini bir kenara bırakıp onlarla işbirliği halinde bugünkü Avrupa Birliği’nin temelinin atılması siyasetidir. İkinci sacayağı ise, tekrar İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan atmosferde Rusya’nın başını çektiği bloka karşı güvenliğini sağlayacak ABD’nin de içinde yahut başında olduğu Kuzey Atlantik Paktına (yani NATO’ya) dahil olunması stratejisidir. Öbür bir bakış açısıyla İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşan bu iki müttefikliği Batı’ya bağımlılık olarak da pahalandırmak mümkündür. Üçüncü sacayağı ise, Almanya’ya yeni dış siyaset ideolojisini veren, kuruluş yılı 1871 yılından itibaren birinci Şansölye Bismarck periyodundan itibaren uygulanan ve Birinci ve İkinci Dünya Savaşına yol açan agresif tavrını denetim etmek için kendini sınırlama (Selbstbeschränkung) siyasetinin uygulanmasıdır. Bu siyaset ile kastedilen komşulara karşı ahenk ve işbirliği içinde emperyal bir gaye gütmeyen bir duruş sergilemektir. Sahiden de Almanya, Soğuk Savaş devri sonrası yaşanan birtakım istisnalar dışında bugüne kadar bu üç sacayağını dış siyasetinin temeli haline getirerek uygulamıştır.

AVRUPA’YI AŞAN ETKİ

Adenauer sonrası koltuğa gelen şansölyelerden Willy Brand (1969-74) Doğu Bloku ülkeleri ile işbirliği ekseninde yürüttüğü Doğu Siyaseti (ostpolitik) ile bu blokun 1989 yılında çökme nedenlerinden birini oluşturarak dış siyasette Avrupa’yı aşan bir tesirde bulunmuştur. Brand sonrası vazifeye gelen Helmut Schmidt (1974-82) devrin Fransa Cumhurbaşkanı Valéry Giscard d’Estaing ile birlikte gelişmiş ülkeler ortasında bir istişari organ olmanın ötesine geçen G7’yi kurmuştur. Schmidt’ten şansölyeliği devralan Helmut Kohl (1982-1998) ise başta Doğu ve Batı Almanya’nın birleşme süreci olmak üzere NATO ve AB’nin Avrupa’nın doğusunda bulunan eski Sovyet güdümündeki ülkelere yanlışsız genişleme sürecinin önünü açarak Almanya ve Avrupa’yı dünya siyasetinde faal bir aktör haline getirdi. Kohl’den sonra şansölye unvanına sahip olan Gerhard Schröder (1998-2005) ve Angela Merkel (2005-2021) de şansölyelikleri periyodunda genelde dış siyasette uyguladıkları başarılı siyasetler nedeniyle prestij görmüşlerdir.

Bu tarihi art plan göz önüne alındığında, Almanya’nın yeni şansölyesi Olaf Scholz’un şimdiye kadar uyguladığı dış siyaset, onun siyasetçi kimliği ve gelecek periyotlardaki mümkün icraatları hakkında bize ne söylemektedir? Alman siyaset bilimcileri İkinci Dünya Savaş’ından sonra Almanya’da şansölyelik vazifesini yürüten bireyleri üç başka tipolojiye ayırarak farklı başlıklar altında incelemişlerdir. Bunlardan birincisini parti şansölyesi (parteikanzler) tabiriyle kavramsallaştırma yoluna gitmişlerdir. Bu kavramsallaştırmaya nazaran şansölye olan kişi gücünü ve meşruiyetini parti içindeki karizması ve münasebetlerinden almaktadır. Bu tipolojiye en fazla uyan şansölyenin Helmuth Kohl olduğu söylenebilir. Kohl, kamuoyunda sevilen yahut bilgi birikimi ile ön planda olan bir siyasetçi olmamasına karşın, parti içindeki faal gücünden ötürü şansölye seçilmiş ve bu vazifesini 14 yıl boyunca muvaffakiyet ile yürütmüştür. İkinci tipoloji olarak kategorilendirilen küme ise halkın şansölyesi (volkskanzler) profilidir. Bu profil ile partide faal bir güce sahip olmayan ancak halk tarafından ziyadesiyle prestij gördüğü için şansölye seçilen siyasetçiler kastedilmektedir. Ludwig Erhard (1963-66) ve Gerhard Schröder bunlara örnektir. İkisi de parti içinde nüfuz sahibi olmamalarına karşın, halkın takviyesi sayesinde şansölye adayı olarak seçilmiş ve sonucunda parti genel lideri olma vazifesini üstlenmişlerdir. Son tipoloji olarak ise devlet şansölyesi ya da devlet adamı (staatskanzler) olarak isimlendirilen şansölye tipinden bahsetmekte fayda vardır. Bu kategoriye en fazla uyan şansölye ise Helmut Schmidt’dir. Schmidt, parti genel lideri olmamasına karşın maharetinden ve saygınlığından ötürü şansölye seçilmiş ve sahip olduğu bu profil ile iki seçim kazanarak 8 yıl boyunca şansölyelik misyonunu devam ettirmiştir. Şansölyeliği bıraktıktan sonra Schmidt toplum nezdindeki bu saygın pozisyonunu sürdürmüş ve fikirlerine kamuoyu tarafından prestij gösterilerek ehemmiyet verilmiştir.

İNİSİYATİF ALMA BECERİSİ 

Almanya’da şansölyelik profillerinin bu tasvirinden sonra, Scholz’un bu üç tipolojiden hangisine daha yakın olduğu konusunda daha dengeli bir değerlendirmede bulunulabilir. Öncelikle Scholz’un parti kongrelerinde çoklukla en düşük oyu alarak idareye seçilmesi parti şansölyesi kategorisine dahil edilemeyeceğinin kanıtı olarak görülebilir. Ayrıyeten şansölye seçilmeden bir buçuk yıl evvel parti genel başkanlığına aday olmasına karşın, kendisine duyulan yansıdan ötürü kamuoyu tarafından pek de tanınmayan iki şahsa karşı genel başkanlık yarışını kaybetmiştir. Öbür taraftan halkın gözünde karizmatik bir profil çizememesi, pek de güler yüzlü bir tabiata sahip olmaması ve hitabetindeki eksiklikler nedeniyle Scholz, halkın ziyadesiyle prestij gösterdiği bir kategori olan halkın şansölyesi tipolojisine de uymamaktadir. Hakikaten aldığı oy ile de (yüzde 26) Almanya tarihinde en düşük oy oranı ile şansölye seçilen bireyi olmuştur. Bu durumda sorulması gereken son soru, Scholz’un devlet şansölyesi ya da devlet adamı (staatskanzler) tipolojisine uyup uymadığı sorusudur.

Helmut Schmidt örneğinden hareket edersek, Scholz’un bu tipolojiye uyup uymadığı konusunda net bir şey söylemek mümkün değildir. Helmut Schmidt türlü durum ve şartlarda inisiyatif alma hünerine sahip, belirli bir karizmatik güce sahip, yanlışsız olduğunu düşündüğü siyasetleri kamuoyundaki aksi yahut müspet kanaatlere karşın uygulayan ve bilhassa iktisat ve dış siyaset konusunda teknokratik manada ihtisas sahibi bir devlet adamıydı. Bu manada Scholz ile Schmidt’in şansölye profilleri birbirine birebir uymasa da, Scholz’un devlet şansölyesi tipolojisi kategorisinde kıymetlendirilmesi nispeten dengeli görünmektedir. Kendisiyle yapılan sohbetlerden de anlaşılabileceği üzere Scholz siyasetçi kimliğinden evvel uygun bir okur olarak karşımıza çıkmaktadır. Kendisi ile pek çok farklı hususta örneğin Alman İmparatorluğu’nun 19. yüzyıl Afganistan siyaseti üzerine ya da Türk çağdaşlaşma tarihi üzerine derin tartışmalar yapılabilir. Ayrıyeten aktüel yayınları yakinen takip etmesi, hatta yayın sahiplerini davet ederek türlü konularda bilgi alışverişinde bulunması bilgiye verdiği bedelin bir göstergesidir. Şansölyeliğin getirdiği vazife ve sorumluluklara karşın hala uygun bir okur olmaya devam etmesi bilgiye olan tutkusunun devam ettiğini yansıtmaktadır. Yakın çalışma arkadaşları, Scholz’un üzerine çalıştığı bahislere ilişkin belgeleri şahsen ayrıntılı biçimde incelediğini ve türlü ikincil kaynakları da değerlendirmeye alarak mevzunun uzmanlarıyla birlikte mütalaa yürüttüğünü belirtmektedirler.

Bütün bunlara karşın Scholz’da tenkide tabi tutulacak konu üstte bahsi geçen hasletleri ve bunlara sahip devlet adamı profilini kamuoyuna yansıtmadaki yetersizliğidir. Kendisine yöneltilen sorulara daha net yanıtlar verebilmesi, siyasetini vurgulu ve tesirli bir halde izah edebilmesi bu derece donanım sahibi ve birikimli bir siyasetçiden beklenir bir özelliktir. Ama Scholz’un verdiği röportajları okuduğunuzda yahut yaptığı konuşmaları dinlediğinizde etkilenmenin ötesinde kelamlarının ulaşmak istediği mana konusunda fikir yürütmek gerekmektedir. Kendisine yöneltilen sorulara muğlak yanıtlar vermesi, birden fazla vakit net bir durum belirtmemesi ya da kısa karşılıklar vermeyi uygun görmesi bu usulünün bir yansımasıdır. Bu durumun mümkün nedeninin geçmişte parti genel sekreterliği vazifesini yürüttüğü surece medya tarafından tenkit odağı haline gelmesi ve kelamlarının bağlamından koparılarak yanlış anlaşılmalara neden olacak biçimde yansıtılmasından kaynaklanan makus deneyimler olduğu söylenebilir. Scholz ile röportaj yapan gazeteci Markus Lanz kendisiyle olan deneyimini şu biçimde aktarmaktadır: “Scholz şimdiye kadar röportaj yapmakta en zorlandığım kişi oldu. Bende oluşan hissiyat, güya Scholz’un iki beyninin olduğu ve beyninin birisinin benim verdigim soruları mütalaa ederek cevaplarken başkasının ise onun verdiği karşılıkları denetlediğidir.”

İHTİYATLI YAKLAŞIM

Scholz’un bu ihtiyatlı ve denetimci biçiminin yaptığı konuşmalara yansımasını pek çok kez gözlemleme imkanı olmuştur. Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesinden bir hafta sonra parlamentoda Almanya’nın güvenlik siyasetinde bir paradigma değişikliğine gittiğini içeren konuşması bu usulünün tipik bir örneğini oluşturmuştur. Almanya’nın Soğuk Savaş’ın bitiminden sonra askeri alandaki harcamalarını sistemli olarak azaltarak ordusunu küçültme yoluna gittiği bilinmektedir. Ukrayna Savaşı sonrası Scholz, yıllık askeri harcamaların bundan sonra tertipli olarak artacağını ve bir sefere mahsus ayrılacak 100 milyar Euro’luk bir fon ile de ağır silahlar alınacağını belirttiği konuşmasını yaparken güya bir üniversite hocasının ders anlatış usulüyle meclise hitap etmiştir. Bu değerli kararı açıklarken vurgusuz bir üslup kullanması ve ses tonunu da bu paradigma değişikliğini yansıtacak bir tonda ayarlamayı tercih etmemesi Scholz’un üstte bahsi geçen şekline uygun davranışlar olarak görülebilir. Halbuki devlet adamları yahut sorumluluk taşıyan bireylerin bu cins durumlarda bazen sembolik cümleler yahut haller gösterebilmesi beklenir. 2008 Dünya Finans Krizi sırasında periyodun Avrupa Birliği Merkez Bankası Lideri Mario Draghi’nin “Whatever it takes” cümlesini kurarak neye mal olursa olsun Euro’yu kurtaracağını söylemesi ve Euro krizinin önüne geçilmesi bunu tipik bir göstergesidir. Scholz, bu çeşit cümleler kurmaya müsait pek çok durumla karşılaşmış olsa da şimdiye dek bu usul bir üsluptan uzak durmuştur.

Scholz’un üstte bahsedilen bu ihtiyatlı ve denetimci üslubu hem nüfus hem de ekonomik açıdan Avrupa’nın en büyük ülkesi olan Almanya’nın dış siyasetine da yansımaktadır. Almanya’nın 20.yüzyıl geçmişinden ötürü Alman siyasetçiler ekseriyetle dış siyasette itidalli ve yanlış anlamalara yol açacak telaffuzlardan kaçınan bir üslup kullanmayı tercih etmişlerdir. İkinci Dünya Savaşı’nın üstünden geçen 77 yılda Almanya, kendi tarihiyle yüzleşme yolunu seçerek izlediği siyasetlerle artık kuşku ile bakılan bir ülke olmaktan çıkmıştır. Artık hem Avrupa ülkeleri, hem ABD hem de Avrupa’nın çemberinde bulunan ülkeler Almanya’dan daha etkin inisiyatif alacağı bir liderlik beklemektedirler. Scholz’dan evvel misyon yapmış iki şansölye Schröder ve Merkel, belirli hassasiyetleri gözeterek bu liderliği gösterebiliyorlardı. Ancak Scholz, gerek AB dorukları, gerekse Nato doruğu sonrası yaptığı açıklamalarda kendi özüne sadık kalarak ihtiyatlı, denetimli ve vurgulardan uzak üslubunu devam ettirmiş, daima bir adım geride durduğu izlenimiyle beklenen liderliği yerine getirmekten uzak bir tavır sergilemiştir. Bu şekli ile Almanya’nın artık daha etkin bir dış siyaset izlemesi gerektiği konusunda kendi ortalarında mutabakat sağlamış Alman entelijansıyası tarafından da eleştirilmektedir.

Kendisine yöneltilen bu tenkitlerden pek de etkilenmemiş izlenimi veren Scholz’un, sahip olduğu donanım ve bilgi birikiminin kendisine sağlamış olduğu itimatla özellikle dış siyaset konusundaki tenkit ve sorulara kimi vakit üstenci bir üslupla karşılık verdiği görülmektedir. Tüm bunlar sonucunda Scholz’u şimdiye kadar ortaya koymuş olduğu profil ile ihtiyatlı, teknokrat ve sembollerden uzak bir şansölye olarak tasvir etmek mümkün görünmektedir. Yeniden de Scholz ile ilgili sonuncu bir kanaat belirtmek için şimdi erken olduğu, eski bir deyişle tacın kişiyi hem akıllandırma hem de değiştirme fonksiyonu olduğunu akılda tutmakta fayda vardır. Scholz’un öğrenmeye açık tabiatı ve siyasi üslubu ile süreç içinde değişerek tarihte devlet adamı şansölyesi kategorisinde yerini alma ihtimali bir oldukça yüksektir.

TÜRKİYE İLE İLİŞKİLER

Sonuç olarak, Scholz’un üstte ayrıntılı halde verilen bu siyasi şeklinin Türkiye ile kurulan bağlantılarda de tesirli olacağını düşünmeyi dengeli bulduğumu belirtmek istiyorum. Şansölye seçildikten sonra Türkiye’yi ziyaret etmesine karşın, Almanya’nın Türkiye siyasetinde Merkel periyoduna kıyasla şu ana kadar değişiklik olmadığı görülmektedir. Türklere karşı olumlu bir bakışa sahip olan Scholz’un Hamburg’da ikamet ettiği müddette Türklerle yakın temasta olduğunun, örneğin meskeninin yakınında bulunan Trabzonlular derneğine çay içmeye gittiğinin, partinin yakınında bulunan Merkez Camii’nin kantininde öğlen yemeği yiyecek kadar Türklere yakın olmaya çalıştığının altı çizilmelidir. Ama sol bir gelenekten gelen Scholz’un Türkiye devletine karşı bakışının Türkiye’deki muhalif sol kümelere yakın bir seyir izlemekte olduğunu belirtmek gerekir. Scholz’un en az sekiz yıl daha şansölyelik misyonunu yürüteceği varsayımından yola çıkarsak Türkiye ile uygun bir dış siyaset düzeneği geliştirilmesinin gerekliliği ortadadır. Almanya Scholz periyodunda kendisi için kıymet söz eden ABD, Rusya üzere ülkelere yönelik özel temsilci atayarak resmi diplomatik kanalların dışında sessiz diplomasi yürütmeye çalışmaktadır. Bu göz önüne alındığında Almanya’nın Türkiye için en değerli ülkelerden biri olduğu düşünülürse, Almanya’ya Scholz devrinde Türkiye tarafından özel temsilcisi atanması Almanya ile olan münasebetlerin iki dost ülke düzeyinde yürütülebilmesi açısından değerli görülmektedir. Çünkü bu, Scholz’un siyaset yapma üslubuna epeyce uygundur.